Peningarnir sem gufuðu upp

Fróðlegt var að hlusta á viðtal við Andrés Magnússon, lækni, í Speglinum í gær. Hann ásamt ýmsum öðrum hafa greint hvernig íslenska útrásarundrið varð til og fleiri slík undur.

Menn fengu fé að láni á lágum vöxtum og lánuðu það öðrum með hærri vöxtum. Þá var féð aftur lánað enn öðrum og þá í löndum þar sem vextir voru enn hærri, kannski var bara um eitt land að ræða í seinna tilvikinu. Afraksturinn var notaður til að kaupa hlut í fyrirtækjum og þess jafnvel vænst að arðurinn af rekstri hlutafélaganna stæði undir afborgunum lána sem einnig voru tekin til að fjármagna kaupin.

Síðan var nafnverð hlutabréfanna skrúfað upp með ýmsu móti og keypt hlutabréf í enn öðrum félögum og greitt með hutabréfum. Að lokum var svo komið að megineign sumra félaga voru hlutabréf í bönkum og menn áttu í raun hlut í sjálfum sér vítt og breitt um sviðið.

Eignatengsl íslenskra auðmanna og fyrirtækja eru eins og einn allsherjar köngulóarvefur. Jón Gerald Söllenberger hringdi til mín í sumar og tjáði mér að Baugur væri með svo mikil tengsl um allt íslenska lánakerfið að riðaði hann til falls myndi ýmislegt annað fara líka. Og lenti Landsbankinn í vandræðum syrti einnig í álinn hjá Baugi. Sömu tengsl væru einnig við Glitni.

Frásögn Jóns var hreint ævintýri líkust. Ég gat þó ekki betur séð, eftir að hafa ráðfært mig við reyndan fjárfesti, að hann hefði rétt fyrir sér.

Svona var þetta líka á Sturlungaöld. Þar voru tengslin styrkt með ýmsu móti og svo hefur verið gert að undanförnu eins og jafnvel mætustu hjónabönd sanna.

Ég ætla reyna á næstu dögum að láta mér detta í hug eitthvað annað að skrifa um en hagfræði, fjármál og kreppu.

Apinn sem keypti alla peningana og líka grænmeti og aura

Birgir Þór Árnason og Krista Sól Guðjónsdóttir eru á fjórða ári og stunda nám í leikskólanum Tjarnarási í Hafnarfirði. Í dag segja þau hlustendum þáttarins Vítt og breitt á Rás eitt söguna um apa sem féll ofan úr tré og litla mús sem renndi sér niður rennibrautina. Útsendingin hefst um kl. 13:45. Þá heyrist einnig söngur barnanna á Tjarnarási og leikhljóð. Missið ekki af þessari útsendingu. Hún hressir sálina í darraðardansi og amstri dagsins.

Ég hef borið gæfu til að halda úti pistlum í þættinum Vítt og breitt einu sinni í viku frá árinu 2006. Þar hefur ýmislegt borið á góma. Í vetur verða pistlar og frásagnir um hitt og þetta og nokkur áhersla lögð á að birta hljóðrit sem ég hef gert undanfarna þrjá áratugi. Þótt hljóðritasafnið sé ekki mjög stórt í sniðum leynist þó þar ýmislegt sem er harla athyglisvert og ber vitni um horfinn hljóðheim.

Um daginn afritaði ég gamla snældu á tölvudisk. Þegar afrituninni var lokið tók ég eftir því að snældan var slitin. Hún verður því ekki notuð framar.

Þeir sem eiga gamlar snældur með efni sem þeir telja dýrmætt ættu hið fyrsta að huga að afritun þeirra. Leynist þar efni sem fólk telur að aðrir geti haft gaman af, væri fróðlegt að fá að hlusta á það og athuga hvort það væri ekki hæft til útsendingar.

Munið svo að hljóðrita börnin ykkar. Til þeirra hluta eru nú til býsnagóð tæki á mörgum heimilum, en yfirleitt eru góðir hljóðnemar á stafrænum kvikmyndavélum.

Sannleikurinn er sagna bestur

Skýrsla bresku hagfræðinganna Willem H. Buiter og Anne C. Sibert um íslenska bankakerfið, sem þau skrifuðu fyrir Landsbankann fyrr á þessu ári, þótti þess eðlis að henni var stungið undir stól. Morgunblaðið greindi frá þessu í morgun en þar áður hafði Ríkissjónvarpið sagt frá því.

Þessi skýrsla mun fyrst hafa litið dagsins ljós í apríl en síðan var hún kynnt völdum mönnum af ýmsum sviðum samfélagsins 11. júlí síðastliðinn, tveimur dögum áður en mér var sagt efnislega frá innihaldi hennar. Að vísu var sú frásögn ekki mjög ítarleg en þó nógu nákvæm til þess að ég vissi að erlendar lánastofnanir neituðu að taka eignasöfn íslenskra banka og stórfyrirtækja gild og það voru fréttir í sjálfu sér.

Mönnum þótti ástæða til að stinga skýrslunni undir stól því að hagkerfi þyldi ekki sannleikann.

Ég skil nú betur viðbrögð ýmissa viðmælenda minna um erfiðleikana sem væru framundan í ljósi þess að þeir hljóta að hafa vitað af þessari skýrslu. Hvað hefði gerst ef efni hennar hefði verið opinberað?

Það er engu líkara en sumir stjórnmálamenn hafi ekki vitað af efni hennar miðað við þau svör sem þeir veittu þegar stjórnarandstaðan kallaði eftir því að þing kæmi saman í ágúst.

Vafalaust hefði víðtækt samráð gefið mönnum betri umþóttunarfrest til þess að bregðast við aðsteðjandi vanda.

Dómstóll götunnar

Batnandi manni er best að lifa. Nú skrifar ritstjóri DV leiðara þar sem hann varar menn við lögmálum dómstóla götunnar og nefnir sérstaklega hvernig þeir, sem sátu áður við kjötkatla Björgúlfs Guðmundssonar, ráðast nú að honum.

Þessi leiðari gladdi mig. Ástæðan var sú að DV hefur oft farið offari í sleggjudómum sínum um menn og málefni og þá hvorki skeytt um heiður, sóma né sannindi.

Það er ævinlega ítilmannlegt að sparka í liggjandi mann. Þeir sem eru útrásarvíkingunum hvað reiðastir hygg ég að óski ekki eftir neinum sýndarréttarhöldum eða aftökum án dóms og laga. Þeir vilja flestir láta kanna hvað olli því hvernig fór og hvort tilteknir einstaklingar beri þar ekki einhverja ábyrgð. Þegar fréttir berast síðan af því að menn hafi rokið til og sent milljarða úr landi og juku þannig enn á gjaldeyrisvandræðin hljóta einnig að vakna spurningar um siðferði og raunverulegan vilja þeirra sem áttu hlut að máli til að aðstoða við uppbygginguna sem framundan er.

Morgunblaðið vekur athygli á einum þætti þessa máls, því að einhver íslensk fyrirtæki reyni nú að koma gjaldeyri sem þau afla í örugga höfn erlendis. Eins og á stendur er það hið versta tilræði við allt þjóðarbúið. Hættan er einmitt þetta samstöðuleysi sem oft birtist á meðal Íslendinga.

37 milljarðar úr landi!

Í Silfri Egils síðastliðinn sunnudag var ýjað að því að milljarðar hefðu verið fluttir úr landi á meðan Landsbankinn tók síðustu andvörpin.

Heimildir úr heitum pottum sundlauganna herma að fjármagnsflutningur þessi hafi verið á vegum B T H B. Rætt var um karabíska hafið sem áfangastað.

Nú er sagt að svo mikill pirringur sé orðinn á milli stjórnarflokkanna að allt geti gerst. Þá verður vafalítið skynsamlegast að skipa utanþingsstjórn.

Sinfónían fer ekki til Japans

Óhætt er að segja að orðstír Íslendinga fari nú víða. Ég hafði velt því fyrir mér hvort Sinfónían færi til Japans og hugsaði sem svo að Japanar hlytu að borga brúsann. Hætti ég þá að hafa áhyggjur.

Hitt væri verra ef skertur orðstír okkar ylli því að fleiri hremmingar byðu Íslendinga sem flestir eru saklausir af því sem gerst hefur.

Sú krafa gerist nú æ háværari í samfélaginu að eignir íslenskra stóreignamanna verði gerðar upptækar. Þar á meðal nefndi fjárfestir nokkur Bjarna Ármannsson, Jón Ásgeir Jóhannesson og Hannes Smárason.

Orðhengilsháttur stjórnmálamanna

Eftir Silfur Egils á sunnudag komst ég að þeirri niðurstöðu að þau, sem ekki voru þingmenn, þ.e. Sigmundur Davíðsson og Guðrún Pétursdóttir, hefðu í raun sagt það sem segja þurfti. Stjórnmálamennirnir Dagur B. Eggertsson og Svandís Svavarsdóttir töluðu í tilbúnum setningum sem fólu ekki í sér neina lausn. Það vantaði einungis tilvitnun í einhvern góðan stjórnmálamann eða rithöfund til þess að gefa orðum þeirra trúverðugri tón. Varð mér hugsað til þess hvort nú þyrfti að skipa starfsstjórn fólks, sem stæði að einhverju leyti utan stjórnmálaflokkanna eins og gert var árið 1942.

Og nú virðast ýmsir stjórnmálamenn, sem aðhyllast frjálshyggju eða gerðu það, vilja afnema allar leikreglur um umhverfismat. Ál og ekkert annað en Ál! Menn vilja stækka álverið í Straumsvík og jafnvel endurtaka atkvæðagreiðsluna í Hafnarfirði, hverfa algerlega frá umhverfismati væntanlegs álvers á Bakka o.s.frv.

Íslenskar orkulindir eru ekki ótakmarkaðar og greinilegt er að gæta þarf varúðar við virkjun og nýtingu þeirra. Það sýnir m.a. mengunin frá Hellisheiðarvirkjun. Nú skiptir meira máli en nokkru sinni fyrr að Íslendingar doki við og velti fyrir sér hvort þeir eigi ekki að fjárfesta í öðru en áliðnaði. Þá ríður á miklu að menn beri virðingu fyrir þeim sjónarmiðum sem fengið hafa að þróast á undanförnu árum og taka mið af umhverfisþáttum. Slaki menn á í þessum efnum verður haldið áfram á sömu braut.

Þótt syrti í álinn um sinn mega eyðingaröfl afturhaldsins ekki ná yfirhöndinni í íslensku samfélagi.

Ónákvæmt orðalag og hættulegar beinar útsendingar

Ýmsum þótti Davíð Oddsson standa sig vel á þriðjudaginn var. Hins vegar duldist fáum að skilja mátti orðalag hans um skuldir bankanna og óreiðumenn á ýmsan hátt.

Nú er Davíð ekki lengur stjórnmálamaður heldur embættismaður. Sem slíkur þarf hann að vanda málfar sitt og velja vandlega þau orð sem hann notar.

Þegar jafnstóralvarleg mál eru á döfinni sem þau sem Davíð hefur vélað um að undanförnu á hann ekki að hætta sér í beinar útsendingar.

Þá ætti hann að tala íslensku í samskiptum við erlenda fjölmiðla og ráðamenn og nota túlk. Það var allt að því skelfilegt að hlusta á tafsið í honum á Bloomberg-vefnum og hver veit nema misskilningurinn hafi orðið til þar.Reyndur embættismaður sagði um helgina að hann treysti Árna Mathiesen til að gera sig skiljanlegan við ráðamenn í Washington. "En Guð hjálpi okkur ef Davíð hefur orð fyrir sendinefndinni sem fer til Moskvu."

En lítilmótleg framkoma Gordons Brown er samt ekki sök Davíðs Oddssonar.

Hvað sagði Davíð?

Leikreglurnar og samböndin

Flestir virðast sammála um að skort hafi leikreglur um meðhöndlun fjár og þær aðferðir sem beitt var til þess að fjármagnseigendur gætu skarað eld að eigin köku. Fyrir hálfu öðru ári birti ég á blogginu grein um sölu hlutabréfa Bjarna Ármannssonar í Glitni, en hann hagnaðist umtalsvert á kaupunum vegna verðfalls daginn eftir. Vakti pistill þessi mikla athygli og var birtur í öðrum miðlum.

Í gær birti Andrés Magnússon, læknir, athyglisverða grein í Morgunblaðinu sem nefnist “Bjarni Ármannsson og Almenni lífeyrissjóðurinn”. Fer hún hér að neðan óstytt. Vangaveltur Andrésar eru þess virði að menn ættu að kynna sér þær. Fróðlegt verður að sjá hvort þeim fullyrðingum, sem hér koma fram, verður svarað.

„CARRY trade“ er nafn á ákveðinni tegund viðskipta. Þetta hugtak er ekki mikið kynnt í íslenskum fjármálablöðum, samt er Ísland, miðað við höfðatölu, lang-, langstærsta „Carry trade“-landið í heiminum.

Ástæða þess að fjölmiðlarnir kynna okkur Íslendingum ekki þetta hugtak er að „Carry trade“ hefur á sér slæmt orð. „Carry trade“ gefur af sér, að því er virðist, gífurlegan hagnað í fyrstu, en endar svo alltaf í gjaldþroti og hörmungum. Þetta vita allir fjármálamenn. „Carry trade“ fer þannig fram að tekin eru lán í löndum með nánast enga vexti, t.d. í Japan, og flutt til hávaxtalanda eins og Íslands. Mikil þensla og skuldsetning verður í landinu. Hið mikla fjármagn sem streymir til landsins gerir það að verkum að verð á hlutabréfum og húseignum hækkar, þótt þetta séu að mestu leyti sömu eignirnar og voru fyrir. Um síðir gerist það í hinu skuldsetna landi þar sem peningunum hefur verið dælt inn að gengið tekur að falla um leið og gengið styrkist í lánveitendalandinu. (Sjá outube.com/watch?

v=JjglR2KYz5o&feature=related)

Fjármagnið er sogað tilbaka út úr landinu, lánin falla, samtímis hefur orðið verðfall á eignunum, þær duga ekki á móti skuldunum, ægilegar hörmungar ganga yfir landið. Þetta gerist reglulega, þó sérstaklega í löndum þar sem lítil reynsla er af bankamálum.

En nú fer ég að koma að efninu. Hið stórkostlega við bankaviðskipti í dag er að það er hægt að græða á tapinu líka. Þegar staða bankanna er orðin vonlaus er til dæmis hægt að framkalla gengisfellingu til þess að fá gengishagnað líkt og íslensku bankarnir hafa gert undanfarið ár. Annað sem hægt er að gera í andlátsferlinu er að taka svokallaða skortstöðu gegn hávaxtagjaldmiðlinum. Veðjað er á að gengið muni falla. Vandamálið er að þegar andlátsferlið er tiltölulega langt komið, eins og hjá íslensku bönkunum að undanförnu, þá er allur heimurinn sannfærður um að gengið muni falla og allir vilja taka skortstöðu gegn hávaxtagjaldmiðlinum. En ekki er hægt að taka

skortstöðu gegn krónunni nema einhver mótaðili finnist sem er tilbúinn til að veðja jafnmiklu á móti að gengi krónunnar muni styrkjast. Vogunarsjóðir stóðu í biðröðum eftir að fá að taka skortstöðu gegn krónunni, en enginn heilvita Íslendingur sem átti peninginn sjálfur vildi veðja á móti, að gengið myndi styrkjast, þegar búið var að spá að bankarnir myndu lenda í kröggum. En íslensku bankana vantaði sárlega skortstöðugróða, eða umboðslaun fyrir að miðla skortstöðusamningi (það eru íslensku bankarnir sem taka út og miðla skortstöðum gegn Íslandi). Eina færa leiðin til þess að finna

fjármagn til þess að veðja á móti (þ.e. að krónan myndi styrkjast) væri að véla út almannafé til þess.

Víkur nú sögunni annað. Maður er nefndur Bjarni Ármannsson. Hann er fjármálamaður og sérhæfir sig í að sölsa undir sig almannafé. Þegar hann var bankastjóri Íslandsbanka tókst honum að ná til sín persónulega miklum auðæfum. Næst tókst honum að ná til sín geysimiklu almannafé úr fæðingarorlofssjóði. Síðan varð hann höfuðpaurinn í mesta hneykslismáli seinni ára sem leiddi til falls borgarstjórnar Reykjavíkur, nefnilega REI-málinu. Þar tókst honum næstum því að ná til sín orkuauðlindum þjóðarinnar með einokunarsamningum. En spillingin komst í hámæli og þjóðin vissi ekki betur en að Bjarni væri fluttur utan. En, nei. Þorsteinn Már Baldvinsson og Lárus Welding laumuðu Bjarna inn í Almenna lífeyrissjóðinn; settu minkinn mitt í langstærsta hænsnabúið. Meðan Bjarni hefur verið í stjórn lífeyrissjóðsins hefur einmitt verið tekin skortstaða með gengishækkun íslensku krónunnar. Það þýðir að allur gengishagnaður af hinni geigvænlegu gengisfellingu undanfarinna vikna rennur ekki til lífeyrissjóðanna heldur til bankans. Ef Almenni lífeyrissjóðurinn á einn milljarð dala þá hefði sjóðurinn þar átt 60 milljarða íslenska króna virði fyrir ári. Eftir gengisfellinguna núna þá

ætti sjóðurinn að eiga í krafti þessa milljarðs dollara 110 milljarða íslenskra króna. En nú er búið að búa svo um hnútana að lífeyrissjóðurinn á bara áfram 60 milljarða en bankinn (eða e.t.v. kaupandi hans af skortstöðunni) hefur fengið 50 milljarða gengishagnaðinn. Þetta sýnir svo ekki verður um villst að atburðir liðinna daga eru meðvitað framkallaðir. Þess ber að geta að skortstaða gegn íslensku krónunni hefði stuðlað að áhættudreifingu, þá hefðu verðmætabreytingarnar á íslensku og erlendu eignunum hreyfst í gagnstæðar áttir, en skortstaða með styrkingu íslensku krónunnar magnar hreyfingarnar í sömu átt fyrir íslenskar og erlendar eignir. Það er því ekki áhættudreifing og í raun ólöglegt fyrir lífeyrissjóði.

Kæri lesandi. Sagt er að framtíð Íslands sé björt, við eigum bæði orkuauðlindir og auðlindir í hafinu. Hins vegar gleymist að við eigum ekki lengur fiskinn, og nýlega tókst næstum því að stela orkuauðlindunum. Vegna þess að siðferðisþreki þjóðarinnar er ábótavant og skoðanamyndun stýrt af fjölmiðlum í eigu auðmanna, þá munum við ekki bera gæfu til þess að nýta auðlindirnar til

almannaheilla líkt og Norðmönnum hefur tekist.

Fjármálum efnaðra Íslendinga bjargað fyrir horn

Staðfest hefur verið að sumir ef ekki allir bankarnir, sem nú eru í eigu Íslendinga, hafi haft með höndum sérstaka þjónustu við efnaða Íslendinga. Hjá Glitni var slík þjónusta og Landsbankinn hafði hana einnig með höndum.

Staðfestar heimildir herma að í fyrrahaust hafi fjármunum virtra viðskiptavina, sem lágu í peningabréfum eða hlutabréfum, verið komið inn á hefðbundna innlánsreikninga. Á sama tíma var hringt sem aldrei fyrr í suma minni spámenn og þeir eindregið hvattir til að festa fé sitt í hlutabréfum og ýmsum leiðum sem sölumenn bankanna töldu þess virði að reyndar yrðu. Þegar einum sölumanninum var bent á það í janúar síðastliðnum að fyrirtækin, sem hann nefndi, væru nú tekin að falla í verði svaraði hann að sagan sýndi að hlutabréf skiluðu að jafnaði hærri vöxtum til langs tíma litið en hefðbundnir innlánsreikningar. Væntanlega færi nú Eyjólfur brátt að hressast og hlutabréf að hækka. Það kann að vera að þetta eigi við um Bandaríkin en ekki um áhættusækna Íslendinga.

Þá hefur Seðlabandinn verið harðlega gagnrýndur fyrir að skrúfa ekki fyrir streymi gjaldeyris úr landi eftir að Glitnir var þjóðnýttur og sagði einn viðmælandi að menn hefðu haft viku til þess að ráðstafa sínum málum.