Jón Leifs - líf í tónum

Í nótt lauk ég við að lesa ævisögu Jóns Leifs, tónskálds, sem Árni Heimir Ingólfsson, tónlistarfræðingur, ritaði. Bókin byggir á umfangsmiklum rannsóknum höfundarinis á ævi tónskáldsins og hefur verið leitað víða fanga.

Ævisagan er hlutlæg úttekt á ævi og athöfnum Jóns, skaphöfn hans, samskiptum við ættingja sína, samstarfsmenn og yfiröld á Íslandi, Þýskalandi, Norðurlöndum og jafnvel víðar. Fátt virðist dregið undan og Jóni lítt hlíft.

Þótt Árni Heimir dragi upp allóvægna mynd af tónskáldinu leitast hann við að kynna hinar mýkri hliðar hans. Niðurstaðan er margbreytileg og flókin persóna sem hefur sennilega átt við geðræn vandamál að stríða. Vitnar Árni þar til umsagnar Helga Tómassonar, geðlæknis, en getur þess um leið að dómar Helga hafi stundum þótt orka tvímælis. Jón virðist sjálfur hafa tekið mark á niðurstöðum geðlæknisins og fer Jón ofan í saumana á skilgreiningu hans, en hann hafði haft áhyggjur af geðheilsu sinni á ungaaldri.

Þótt ævisagan sé harmræn stendur Jón þó uppi sem sigurvegari í lokin, sigurvegari er sá aldrei drauma sína rætast, mikils metið tónskáld víða um lönd.

Tvær ævisögur þykist ég hafa lesið að undanförnu sem skara fram úr - ævisögu Lárusar Pálssonar og Jóns Leifs. Bækurnar eru ólíkar enda mennirnir gjörólíkir. Árna Heimi hefur tekist svo vel ritun þessarar ævisögu að hún hlýtur um langan aldur að teljast á meðal hins besta sem ritað hefur verið á íslenska tungu á þessu sviði. Málfarið er vandað, stíllinn ljós og þekking höfundarins með ágætum. Samfélagssýnin er skörp og gagnrýnin á stundum hárbeitt.

Árni Heimir hefur orðið þekktur fyrir skrif sín um tónleika Sinfóníuhljómsveitar Íslands, en hann ritstýrir tónleikaskrá hennar. Lýsingar hans á uppbyggingu tónverkanna er markviss og bætir ævinlega skilning fólks á viðfangsefni hljómsveitarinnar. Hið sama er upp á teningnum í ævisögu Jóns. Hann brýtur tónverkin til mergjar svo að fáir hafa gert það betur.

Ég þekki mörg verka Jóns og sum þeirra finnast mér á meðal hins besta sem samið hefur verið hérá landi. Kantatan Þjóðhvöt, Minni Íslands og hlutar Sögusinfóníunnar eru þar á meðal auk orgelkonsertsins se er magnaður. Ég hlustaði á Minni Íslands eftir að hafa lesið ríflega helming ævisögunnar. Þótt ég nyti tónverksins gat ég ekki annað en varist hlátri þegar ég gerði mér grein fyrir þjóðrembu Jóns og skyldleika hennar við ýmislegt sem aðhafst hefur verið á þessu sviði víða um lönd. Jón tróð alls staðar lögunum Ísland farsældarfrón og Hani, krummi, hundur svín, inn í verk sín þar sem hann kom því við og stíllin leyfði Urðu því sum tónverkin dálítið sérvitringsleg. Þetta gerðu kínversk tónskáld fyrst eftir byltingunna og allt til þess að menningarbyltingunni lauk. Austrið er rautt var hvarvetna ásamt nokkrum byltingarsöngvum öðrum. Lék ég mér stundum að því að leita að stefinu Austrið er rautt í einstökum tónverkum frá þessum tíma og oftast leyndist stefið einhvers staðar.

Þá er með ólíkindum að Jóni skyldi láta sér fljúga í hug að lag sitt við Rís þú unga Íslands merki gæti orðið þjóðsöngur Íslendinga. Hann virðist ekki hafa skynjað að tilranir hans til þess að skapa þjóðlegan stíl voru að mörgu leyti víðs fjærri íslenskum þjóðlögum og þeirri tónlist sem var í hávegum höfð framan af 20. öldinni. Þetta kom gleggst fram í viðtali Þorkels Sigurbjörnssonar, sem útvarpað var í febrúar 1968. Ég minnist þess enn hversu hissa ég varð þegar ég heyrði viðtalið og skynjaði um leið að Ríkisútvarpið væri svo víðsýn stofnun að menn gætu látið skömmunum rigna yfir andstæðinga sína ef þeim byði svo við að horfa.

Ævisaga Jóns Leifs hefði væntanlega orðið öðruvísi hefði hún verð rituð á meðan hann lifði. Ekki verður annað séð en dómur Árna Heimis sé sanngjarn, bæði um Jón sjálfan, tónlistina og samferðamenn hans. fáir hafa fetað í fótspor Jóns og ekkert íslenskt tónskáld hefur samið jafnsérviskuleg tónverk. Jón Ásgeirsson nýtir sér ýmislegt úr stefnu nafna síns en fer allt aðrar brautir. Honum og Jóni Leifs er þó sameiginleg að sömu stefjabrotin birtast í fleira en einu tónverki.

Til hamingju með vel unnið verk, Árni Heimir.

Horfst í augu við sannleikann

Ég ræddi við fyrrverandi þingmann í gær sem komst ekki á þing í síðustu kosningum. Sá var einn sárafárra stjórnarþingmanna sem hélt uppi gagnrýni á útþennslu bankanna og benti á væntanlegar afleiðingar hennar.

Nú hafa nokkrir þingmenn ákveðið að horfast í augu við sannleikann og taka afleiðingum gerða sinna. Þeir eru menn að meiri. En betur má ef duga skal.

Þorgerður stígur til hliðar

Gos eru engin gamanmál

Gosið í Eyjafjallajöökli veldur Íslendingum miklum búsifjum. Þyngstar eru byrðarnar sem bændur og búalið verða að bera. Vonandi fæst tjón þeirra að einhverju bætt.

Ferðaþjónusta verður einnig fyrir tjóni. Hótel eru afbókuð, ferðir og ýmislegt annað sem snertir ferðaiðnaðinn. Kínverskir hópar lögðu í morgun af stað frá Beijing og enduðu í Varsjá. Svipaða sögu geta vafalítið ýmsir sagt.

Íslendingar taka þó þessu af æðruleysi og bentu einhverjir Bretum á að bókstafurinn c væri ekki til í ensku. "If you ask for cash you will only get some ash," sagði í tölvupóstinum.

Opinbert ginningarfífl Íslands

Menn skyldu gæta orða sinna þegar hlutur forseta Íslands er dæmdur. Fleiri liggja undir slíku ámæli og voru óspart hvattir til að þiggja fyrirgreiðslu útrásarvíkinganna. Háskóla- og menningarsamfélagið er meia og minna í rúst og hvað sem um Ólaf Ragnar má segja verður ekki öðru haldið fram en hann hafi viljað leggja sitt lóð á vogarskálarnar til þess að útrásarvíkingarnir miðluðu fé í ýmsa menningartengda starfsemi. Það varð þó fljótlega ljóst að áhrif hans (forsetans) voru ekki þau sem sumir hugðu, samanber Asíusetur Íslands sem stofnað var á Akureyri í desember 2005.

Nú þegar lýðum er ljóst að forsetinn lét hafa sig að ginningarfífli spyrja margir hvort hann geti sæst við þjóðina með öðrum hætti en þeim að segja af sér. Eitt er víst að vart verður annar stjórmálamaður forseti lýðveldisins í náinni framtíð. Þá hljóta að verða settar hömlur á það hvernig áhrifamiklir einstaklingar geti leikið sér að embættinu eis og kettir að mús.

Björn Valur Gíslason ætti, næst þegar hann kveður sér hljóðs, að velta því fyrir sér hvernig hann geti komist að orð án þess að vera með ærumeiðandi dylgjur í garð þeirra sem til umræðu eru hverju sinni.

Forseti Íslands ber þunga ábyrgð

Sannleikurinn og uppgjörið

Við fyrstu yfirsýn ofbýður ýmsum og áreiðanlega flestum það sem lesa má út úr rannsóknarskýrslunni, þar á meðal um fjármögnun bankanna, þjófnað eigenda og stjórnenda ásamt andvaraleysi stjornvalda. Þá má einnig nefna vinatengsl, tortryggni og fleira.

Vandséð er hvernig fyrrverandi ráðherra, sem enn situr á Alþingi og nokkrir þingmenn sem nutu óeðlilegrar fyrirgreiðslu, komast hjá því að segja af sér þingmennsku og Sjálfstæðisflokkurinn hlýtur að þurfa að stokka upp í forystu sinni.

Þótt vissulega þurfi að takast á við ýmis álita- og siðferðismál sem rakin eru í skýrslunni verður ekki komist hjá því að draga ýmsa einstaklinga til ábyrgðar. Hvernig ætlar Morgunblaðið, sem eitt sinn var blað flestra landsmanna, að varðveita trúverðugleik sinn?

Stund sannleikans

Veruleikafirrtur fjármálaráðherra og fátækir Íslendingar

Loksins leit einhvers konar framfærslustaðall dagsins ljós frá Hagstofu Íslands. Þar kemur í ljós það, sem lengi var vitað og Öryrkjabandalag Íslands hamraði á aftur og aftur: fjöldi fólks á Íslenandi býr við fátækt - fátækt er meiri hér á landi en annars staðar á Norðurlöndum.

Orð Steingríms Sigfússonar í fréttum sjónvarpsins í gærkvöld um að þessar upplýsingar skytu skökku við það sem hann hefði lesið um ástandið á Norðurlöndum, fóru fyrir brjóstið á mörgum. Steingrímur hefur sjálfsagt ekki þurft að lepja dauðann úr skel svo að árum eða áratugum skiptir og löng seta hans á Alþingi hefur firrt hann veruleikaskyni. Harpa Njáls, félagsfræðingur, birti ítarlegar uplýsingar um fátækt á Íslandi í upphafi þessarar aldar og þáverandi ríkisstjórn fór hamförum í þeirri viðleitni sinni að hrekja röksemdir hennar.

Mörgum fannst sem Samfylkingin færi vel af stað þegar hún hóf samstjórn með Sjálfstæðisflokknum árið 2007 og ýmsir bundu vonir við að hún lagfærði skemmdirnar á velferðarkerfinu sem Framsókn og Sjálfstæðisflokkur höfðu framið í stjórnartíð flokkanna. En Adam var ekki lengi í Paradís. Bankarnir hrundu og þá varð fangaráð ríkisstjórnarinnar eins og annarra ríkisstjórna fyrr og síðar að seilast í vasa öryrkja, aldraðra og lágt launaðra Íslendinga.

Nokkur hópur fólks hefur efnast að undanförnu og sumir eru ríkari en aðrir vegna þess að þeir nutu aðstoðar bankanna til þess að koma fé sínu úr landi. Þar á meðal er roskinn faðir formanns stjórnarandstöðuflokks á Alþingi. Hefurr sá borið því við að sú ráðstöfun hafi verið nauðsynleg því að þetta væri lífeyrissjóðurinn sinn.

Já, þannig er nú það. Þessir vesalingar, sem búa í sinni gullnu eymd, ætlast sjálfsagt til þess að þeir njóti þeirra þjónustu sem samfélagið býr eða hefur búið öldruðu og fötluðu fólki. Þessir vesalingar sjá þó ekki sóma sinn í að leggja sinn skerf til samfélagsins með því að greiða skatta af því sem þþeim bar. Nei, þeir reiða sig á láglaunafólkið og launþegana sem flestir standa í skilum enda eiga þeir einskis annars kost.

Steingrímur, hugsaðu þig tvisvar um áður en þú fullyrðir annað eins og þetta. Kynntu þér betur fyrirgreiðslu hins opinbera til láglaunafólks og lífeyrisþega á öðrum Norðurlöndum. Dugi það ekki til þess að sannfæra þig skaltu huga að verði nauðsynja þar og hér á landi.

Biddu síðan fátæka Íslendinga afsökunar á orðum þínum sem stafa af fáfræði en ekki illvilja.

Gamansemi, ærumeiðingar og glataður broskarl

Fréttablaðið greinir frá því í morgun að Jón Ásgeir Jóhannesson hyggist stefna skilanefnd Glitnis vegna ærumeiðinga, en nefndarmenn munu að sögn hans hafa fjarlægt broskarl úr tölvupósti.

Hætt er við að erfitt verði fyrir Jón Ásgeir að halda því fram að hótun geti ekki falist í því að gera að gamni sínu. Skýring á þessum viðbrögðum er sögð sú að lögfræðingur nokkur í Reykjavík, sem hefur sérhæft sig í málshöfðunum vegna ærumeiðandi ummæla, hafi séð sér leik á borði og boðist til að taka málið að sér fyrir Jón Ásgeir sem gjörunnið mál. Þannig verði e.t.v. hægt að skrapa saman einhverja aura upp í milljarðana sem Jón Ásgeir stal.

Af öryggisástæðum er nafn lögfræðingsins ekki birt þar sem undirritaður nennir ekki að fá á sig fleiri málssóknir en nauðsyn krefur.

Friðelskandi Íslendingar

Stríði fylgir jafnan ægileg grimmd. Grimmasta stórveldi nútímans eru Bandaríkin, hin friðelskandi heimslögregla og málsvarar lýðræðisins. Þau hafa beitt kjarnorkusprengju og ráðist á fleiri ríki en nokkurt annað herveldi á síðustu öld. Þau halda hlífiskildi yfir einhverju versta árásarveldi Austurlanda og sjá til þess að ekki þokist í samkomulagsátt - ef ekki með tilskipunum þá með afskiptaleysi.

Þótt vissulega megi þakka Bandaríkjamönnum ýmislegt í alþjóðastjórnmálum verður ekki hjá því komist að bera vitni um grimmd og græðgi þessa stórveldis.

Bandaríkin heimiluðu Írökum að ráðast á Kúveit og varð það stríð hvorugri ríkisstjórninni til sóma, þeirri bandarísku og íröksku.

Bandaríkjamenn sáu til þess að viðskiptabanni SÞ gagnvart Írökum yrði fylgt eftir af þeirri skefjalausu hörku sem fá dæmi eru um. Almenningur í Írak þoldi skort en yfirstéttinni tókst að skara eld að eigin köku eins og jafnan verður.

Bandaríkin ætluðu sér jafnan að hremma olíulindir Íraka og það tókst þeim í næsta stríði sem stendur enn. Og Íslendingar fylgdu þeim að málum. Og Bandaríkjamenn spörkuðu í Íslendinga, vini sína og fóru héðan með herinn.

Myndbandið, er sýnt var í sjónvarpinu, lýsir betur en orð fá lýst því siðleysi og grimmdaræði sem grípur um sig þegar tæknivæddir stráklingar fá að leika sér að morðtólum og hafa sér til skemmtunar að drepa blásaklaust fólk sem reynir að koma deyjandi samborgurum sínum til hjálpar.

Hvernig skyhldi öldruðum skólabróður mínum og fyrrum formanni þess flokks, sem ég var í hér á árum áður, líða, þegar þeir sjá afleiðingar gerða sinna og staðfestu? Ætli þeir séu ekki stoltir? Og ætli Pétur blöndal, alþingismaður, sé ekki ánægður með árangurinn - eyðilagða þjóð, eyðilagt stjórnkerfi - eyðilagt land - eyðilagða framtíð fórnarlamba stríðsátakanna - skemmdarverkin sem framin voru á æsku Íraks, fyrst með viðskiptabanninu sem Íslendingar studdu og síðan með árásarstríðinu sem Íslendingar studdu?

Er nema von að sumir hafi kallað þá félaga stríðsglæpamenn!

Enn af afmæli

Mér varð á að eiga afmæli í gær. Helst vil ég sem minnst um það tala og lít í raun á það sem einkamál hvers og eins hvort hann eigi þennan eða hinn afmælisdaginn. Sumir hafa gaman af því að eiga afmæli og er rétt að láta þá njóta þess. Öðrum leiðast afmælin og er því rétt að láta þá hina sömu í friði með kenndir sínar og leiðindin sem vaxa því meira sem talað er um afmælið.

Allmargir minntust mín í gær og þar á meðal rituðu allmargir á fésbókarvegginn. Þeim hinum sömu þakka ég meinta hugulsemi sem mér þykir vissulega vænt um. En afmælismaður er ég lítill og bið menn því að hafa ekki fyrir því að minnast á þetta í framtíðinni.

Afmælisfagnaður Elínar

Eiginkona mín, Elín Árnadóttir, fæddist í Reykjavík þann 29. mars árið 1950. Hún varð því sextug um daginn. Í gær hélt hún mikið afmælishóf með hefðbundnu, íslensku sniði og skartaði upphlut sem henni hafði verið gerður.

Í boðinu fékk hún þessa vísu:

Silfurbúna silkihlín,

sómi er að þér.

Elsku hjartans Elín mín,

þú ætíð skýlir mér.