Bætt aðgengi að lesefni

Að undanförnu hafa verið gerðar talsverðar tilraunir til þess að gera Pdf skjöl aðgengileg blindu og sjónskertu fólki. Er nú svo komið að þetta skjalasnið er orðið harla ákjósanlegt til aflestrar.

Gallinn við Pdf-skjölin hefur hingað til verið sá að erfitt hefur verið fyrir þá, sem nota skjálesara, að hitta á fyrirsagnir, millifyrirsagnir o.s.frv. Adobe forritin og önnur forrit sem breyta skjölum í pdf-skjöl, gefa færi á að setja inn fyrirsagnir og ýmislegt sem getur auðveldað lesendum að blaða í skjölunum. Íslensku prentmiðlarnir, Morgunblaðið, Fréttablaðið, DV og Viðskiptablaðið, gefa lesendum sínum kost á Pdf-útgáfum blaðanna. Sá hængur er á að ekki eru settar fyrirsagnir eða aðrar slíkar tilvísanir í skjölin. Nú eru væntanlega allir þessir fjölmiðlar með fullkomin ritvinnslukerfi eða blaðavinnslukerfi. Ég velti því nú fyrir mér hvort ekki sé hægt að smíða hugbúnað sem auðveldi útgefendum að ganga þannig frá Pdf-skjölunum að þau verði auðlæsilegri. Morgunblaðið er þegar með slíkt kerfi fyrir textaútgáfu blaðsins og er það til mikillar fyrirmyndar. Þó ber nokkuð á því að sumar greinar skili sér ekki þangað.

Vissulega er einfaldast að fletta dagblöðunum á netinu með kerfi Morgunblaðsins enda er það með aðgengilegustu blaðalestrarkerfum heims. En Pdf-lausnin hentar ýmsum og eykur notagildi tölvuútgáfunnar að mun.

Hvernig væri að Þekkingarmiðstöð fyrir blinda, sjónskerta og daufblinda einstaklinga, Blindrafélagið og Öryrkjabandalag Íslands beittu sér fyrir úrbótum í þessum efnum? Kæmi ekki til greina að styrkja gerð hugbúnaðar sem auðveldaði blaða- og bókaútgefendum að ganga þannig frá Pdf-skjölum að þau yrðu auðlæsilegri? Það er fleira aðgengi en aðgengi hreyfihamlaðra.

Hamingjudagur

Jóhanna Sigurðardóttir er sá stjornmálamaður hérlendur sem hefur unnið lengst og að mestum heilindum að jafnrétti þegnanna. Það er því tímanna tákn að þær Jónína Leósdóttir gangi í hjónaband daginn sem lögin um ein hjúskaparlög tóku gildi. Þeim eru fluttar hjartanlegar hamingjuóskir í tilefni dagsins.

RÚV: Jóhanna í hjónaband

Hugsanleg minnihlutastjórn VG

Mörg mál bar á góma á Sjálfstæðisþinginu í dag enda ýmislegt í deiglunni. Eftir að ályktunin um Evrópusambandsaðildina var samþykkt, VG höfðu vísað svipaðri ályktun til framkvæmdaráðs og Samfylkingin lýst afstöðu sinni og ákvörðun um að halda áfram á sinni braut, telja ýmsir að skárri kost sé vart hægt að finna en þann að VG myndi minnihlutastjórn sem varin verði af Sjálfstæðisflokki og framsóknarflokki. Í samningum um slíka stjórn muni bæði Framsókn og Sjálfstæðisflokkurinn fá ýmsum málum framgengt, VG fái komið ákveðnum áherslumálum gegnum þingið en umfram allt - aðildarumræðurnar verði dregnar til baka og Samfylkingin sitji eftir sleikjandi sár sín - bitsár sem hún hefur sjálf veitt sér með því að glefsa í sjálfa sig, eins og einn heimildarmaðurinn orðaði það svo kurteislega.

Óþarfi að sundra flokksmönnum

Hækkandi farvegur Skaftár veldur áhyggjum

Í dag var ég á ferð um Skaftárhrepp og hitti ýmsa að máli. Einn viðmælandi greindi frá ýmsum breytingum sem ættu sér nú stað í næsta nágrenni Kirkjubæjarklausturs. Sagði hann að miklu jökulvatni væri nú veitt í skaftá og hækkaði farvegur hennar stöðugt sem þýðir um leið að hann grynnkar og minna borð verður fyrir báru í Skaftárhlaupum. Greindi hann m.a. frá því að í Skaftárhlaupinu í fyrra hefði hrönnin náð upp á brúarhandriðið.

Þessi viðmælandi taldi ákveðið andvaraleysi ríkja hjá hreppsyfirvöldum og vegagerðinni vegna þessa ástands em væri að skapast. Engar ráðstafanir virtust hafa verið gerðar til þess að bregðast við yfirvofandi flóðum og héldi fram sem horfði færi áin að flæmast um nágrennið eins og áður.

Skemmtilegur orgelleikur í Dómkirkjunni

við hjónin brugðum okur í messu í Dómkirkjunni í Reykjavík á sautjándanum eins og stundum áður. Nú er svo komið að oss óæðri gestum er boðið upp á loft og þar þarf að klöngrast yfir palla og þrep áður en fundin verði sæti. Við létum okkur hafa það að venju og settumst við hlið Mörtu Guðrúnar Halldórsdóttur, söngkonu, sem söng alla sálmana með sinni prýðilegu rödd. Ekki lagði ég í sálmasöng enda kann ég fáa sálma og Lofsöngur Matthíasar, sem getið er í bók Helga Ingólfssonar, Þegar kóngur kom, reyndist of erfiður til söngs nú eins og fyrir 136 árum.

Örn Magnússon, eiginmaður Mörtu Guðrúnar, lék á orgel Dómkirkjunnar og stjórnaði Dómkórnum. Sem forspil notaði hann "Gefðu Guð faðir, faðir minn" eftir Jón Leifs og átti það vel við. Sem eftirspil lék hann úr Rímnadönsum eftir Jón Leifs og fór þá allt á ið innra með mér og ýmsum kirkjugestum öðrum. Ég klappaði tvisvar en Dómkórinn klappaði á táknmáli. Mikið var það vel viðeigandi og skemmtilegt að nota rímnadansana sem eftirspil.

Síðar um daginn sóttum við heim Árbæjarsafn ásamt móður Elínar og vinkonu hennar. Um kvöldið röltum við um í miðborginni að hlusta á ýmsar hljómsveitir. Þótti mér þar Varsjárbandalagið skemmtilegt. Gleðin og kímnin smitaði svo út frá sér að allir, jafnt hægri- sem vinstrisinnaðir - urðu glaðir. Þar var m.a. leikin Þjóðrembusyrpa sem hófst á balkneskri stælingu lagsins Ísland Farsældarfrón. Þá heyrðust vel fjölmenningarleg áhrif sem orðið hafa hér á landi og eiga fátt skylt við þá ensku eða amerísku menningu sem tröllríður þjóðtungunni og öðrum þáttum þjóðlífsins um þessar mundir svo að Sautjándinn hefði vel getað verið amerísk útihátíð í Texas.

Tíðindi í borgarstjórn Reykjavíkur

Það er merkur áfangi í íslenskum sveitarstjórnarmálum þegar meirihlutinn í Reykjavík býður minnihlutanum embætti forseta og fyrsta forseta borgarstjórnar. Það var einnig í fullu samræmi við það sem Hanna Birna sagði í kosningabaráttunni að hún þá þetta boð.

Það verður fróðlegt að fylgjast með því hvernig þessi samvinna meiri- og minnihluta gengur í borgarstjórninni. Ef vel tekst til, sem allir vona, getur það orðið Alþingi til eftirbreytni og forystu stjórnmálaflokkanna á landsvísu. Þótt ritstjóri síðunnar búi ekki í Reykjavík sér hann ástæðu til að óska borgarstjórn Reykjavíkur velfarnaðar á kjörtímabilinu.

Þegar kóngur kom

Helgi Ingólfsson, sagnfræðingur og kennari við Menntaskólann í Reykjavík, hefur á undanförnum árum sent frá sér nokkrar skáldsögur. Þar á meðal eru gamankenndar spennusögur sem hafa vakið gleði og áhuga margra. Má þar nefna bókina Lúin bein, en þar gerir Helgi að gamni sínu og fjallar um meintan fund helgs dóms hins sæla Þorláks Skálholtsbiskups. Ýmislegt fer úrskeiðis hjá fornleifafræðingum. Hundur þjóðminjavarðarins gleypir hinn helga dóm og sitthvað fer öðruvísi en ætlað er.

Um síðustu jól sendi Helgi frá sér nýja bók, „Kóngur kemur“. Sögusviðið er Reykjavík sumarið 1874 þegar Kristján konungur IX kom hingað til lands að heilsa upp á þegna sína í tilefni 1000 ára afmælis Íslandsbyggðar. Stúlka finnst myrt og síðar kemur í ljós að nýfæddu barni hennar hefur einnig verið fyrirkomið. Stúlkan reynist hafa veriðsýkt af sárasótt og hverfist talsverður hluti frásagnarinnar um þann þátt.

Fljótlega finnst morðingi feðginanna, en faðerni barnsins er haldið leyndu þar til 15 árum síðar að sögumaður, sem höfundur lætur segja söguna frá upphafi til enda, fær að vita hið sanna í málinu.

Helgi virðist hafa rannsakað ítarlega heimildir um bæjarbraginn í Reykjavík á þessum árum og fléttar lýsingum á atburðum, sem urðu við konungskomuna, listilega saman við skáldskap sinn. Ýmsar persónur úr bæjarlífinu birtast mönnum ljóslifandi og ýjað er að ýmsum orðrómi sem gekk manna á milli um sitthvað sem ekki var haft hátt um.

Höfundur hefur jafna leyfi til þess að skálda í eyðurnar og búa jafnvel til nýjan raunveruleika fjarri því sem hefur sennilega nokkru sinni gerst þótt nafnkenndir einstaklingar eigi í hlut. Í lokin bólar þó á því að höfundur skjóti yfir markið og skáldfákurinn hlaupi með hann í gönur. Þannig ýjar heimildarmaður sögumannsins að því að aðrar ástæður hafi legið að baki því að Jón Sigurðsson lét ekki sjá sig hér á landi árið 1874 og gengur sá söguburður þvert á kenningar flestra fræðimanna um þetta atriði.

Það skal ítrekað að bók þessi er skemmtileg og vel samin. Málfarið er blendingur nútíma íslensku og þess máls sem talað var á meðal almúga og menntafólks í Reykjavík. Lærðir menn sletta þýsku, dönsku, frönsku og latínu og Jón Sigurðsson jafnvel grísku. Höfundur gætir þess þó að þýða sletturnar því að íslenskur almúgi skilur ekki latínu nú á dögum fremur en árið 1874. Einna helst skortir á að Helgi láti lærða menn gera mun á tvítölu og fleirtölu, en það mætti endurskoða, verði bókin gefin út öðru sinni.

Endir bókarinnar þykir mér þó í ógeðfelldara lagi. Að vísu reynir Helgi að draga úr broddinum með því að gera þann, sem þá er fjallað um, mannlegri með því að láta lesendur skynja samúð hans og sorg vegna þess sem varð.

Engin ástæða er til að ýta undir persónudýrkun og sennilega eru Íslendingar flestir yfir það hafnir að líta á Jón Sigurðsson og Fjölnismenn gagnrýnislaust. Höfundi til afsökunar verður sjálfsagt að telja fram þær staðreyndir að fjöldi gagna styður sumt af því sem hefði getað gerst þótt raunveruleikinn hafi sjálfsagt verið annar.

Niðurstaða mín er sú að þrátt fyrir fremur ógeðfelldan endi hvet ég fólk til að lesa bókina og njóta hennar. Dæmi svo hver og einn. Skáldskapurinn lýtur sínum eigin lögmálum.

Gagnrýni um bókina „Kóngur kemur“ birtist fyrst á þessari síðu 14. þessa mánaðar. Ég kaus að endurskoða pistilinn eftir ábendingar sem ég fékk í tölvupósti. Þá hafa höfundar þeirra tveggja athugasemda, sem birtust um þessa færslu, orðið sammála um að þær verði einnig fjarlægðar.

[e-mail]

Nýir blaðamenn á Mogganum

Guðbrandur Magnússon, sem var einn af fyrstu prenturum Morgunblaðsins og varð síðar fyrsti ritstjóri Tímans, kaupfélagsstjóri og forstjori Áfengisverlunar ríkisins, fann umm gælunafnið Mogginn eftir því sem hann sagði mér.

Ég hef fylgst með því þegar nýir blaðamenn koma til starfa á Morgunblaðinu og að undanförnu hafa sést á síðum þess nokkur ný nöfn. Þessir nýju menn lofa góðu eins og sagt er. Málfar þeirra virðist allgott og þeir hafa skrifað skemmtilegar fréttaskýringar. Ambögur þeirra eru síst meiri en margra þaulreyndra blaðamanna og er þá undirritaður ekki undanskilinn.

Það er full ástæða til að óska þessu fólki góðs gengis og fagna því sem það gerir vel.

Gleðifréttir

Það er vissulega gleðiefni að Alþingi skuli loksins taka af skarið og afnema þann mismun sem ríkt hefur í garð fólks vegna kynhneigðar þess. Ekkert í kristnum boðskap mælir gegn þessari tilhögun. Þeir sem halda öðru fram eru fórnarlömb þess ofstækis sem víða finnst í Gamla testamentinu og er í engu samræmi við þekkingu nútímafólks. Lög þessi verða vonandi til þess að kveða niður fordóma sem ríkt hafa í garð samkynhneigðs fólks.

Hjúskaparlög samþykkt

Skemmtilegar tækniframfarir

Um daginn fékk ég tölvupóst frá fyrirtækinu Nuance Solutions sem selur m.a. talgervla, þar á meðal hinn misheppnaða talgervil Röggu sem íslenskt fyrirtæki bjó til án samráðs við notendur. Í tölvupóstinum er m.a. greint frá Dragon hugbúnaðinum sem hefur verið á markaðinum í nokkur ár og gerir fólki kleift að tala texta inn á tölvur. Unnið hefur verið að því að gera búnaðinn nákvæmari og er sagt að villum, sem búnaðurinn gerði í ensku, hafi nú fækkað. Menn geta því skráð inn á tölvur hugsanir sínar með allt að 120 orða hraða á mínútu.

Fyrir 20 árum eða svo gerði lítið tölvufyrirtæki hér á landi tilraunir með íslenskt tal sem hægt væri að skrá beint inn á tölvur. Ekki er vitað til að þær tilraunir hafi verið styrkta með einum eða öðrum hætti. Það gefur auga leið að tölvunotkun yrði fjölda fólks mun einfaldari ef það gæti hreinlega talað inn það efni sem það langar til að skrifa. Ýmsir eiga óhægt um vik með að skrifa á lyklaborð tölvunnar og er þetta því kjörin lausn.

Blindrabókasafn Íslands hefur nú heimilað notendum í einhverjum mæli að hala niður hljóðbækur af heimasíðu safnsins. Geta notendur nú sótt sér hljóðbækur á einfaldan hátt. Þetta hlýtur að spara stórfé þar sem ekki þarf lengur að fjölfalda geisladiska með efni bókanna.

Þá gladdi það mig að lesa á heimasíðu Þekkingar- og þjónustumiðstöðvar fyrir blinda, sjónskerta og daufblinda einstaklinga að íslenskt blindraletur sé nú komið inn í danska RoboBraille-kerfið. Hugmyndin að baki þessu kerfi er að einfalda framleiðslu skjala með blindraletri. Kennarar blinds fólks og samstarfsmenn geta nú framleitt skjöl með blindraletri svo fremi sem blindraletursprentari er á staðnum. Sá, sem ætlar að þýða texta á blindraletur, sendir tölvupóst á tiltekið netfang og setur í efnislínuna ákveðnar skipanir um blaðsíðustærð o.fl. Að vörmu spori kemur skjal til baka sem er sérsniðið að þörfum þeim sem skilgreindar voru. Ekki áttaði ég mig á hvort textinn yrði að vera hreinn texti eða sniðinn í word eða öðrum forritum. Í fljótu bragði fann ég ekki upplýsingar um þetta á heimasíðu fyrirtækisins sem stendur á bak við þessa þjónustu, www.robobraille.org. Ég geri þó ráð fyrir að setja þurfi í textann einhverjar pretskipanir svo sem um fyrirsagnir, breytt letur o.s.frv., nema þetta sé allt saman þýtt beint úr ritvinnslukerfi sem væri auðvitað það besta. Þessi þjónusta léttir vonandi ýmsum að færa skjöl á blindraletur og eykur vonandi lestur efnis á þessu lífsnauðsynlega letri.

Ég hef oft velt fyrir mér þeirri sorglegu staðreynd að lesendur blindraleturs á Íslandi eru helmingi eða þrisvar sinnum færri en gengur og gerist í Vestur-Evrópu. Þetta á sér ýmsar skýringar sem ekkiverða raktar hér.

RoboBraille-forritið gerir einnig ráð fyrir að hægt sé að senda tölvutækan texta sem viðhengi og fá hann lesinn á því tungumáli sem beðið er um. Þessi þjónusta er enn ekki fyrir hendi á íslensku enda talgervlarnir íslensku vart færir um slíkt með ´goðu móti.

Þótt tölvutalið sé vissulega til mikils hagræðis eru þó ýmis störf í upplýsingasamfélaginu þar sem vart verður hjá því komist að lesa annaðhvort með augum eða fingrum. Þá verður aðgengi að tölvuforritum mun fjölþættara sé jöfnum höndum notað tal og blindraletur. Þetta fékk ég að reyna í störfum mínum sem blaðamaður á Morgunblaðinu og í núverandi verkefnum á vegum Viðskiptablaðsins. Þá hefði ég vart getað innt af hendi ýmis félagsmálastörf án blessaðs blindraletursins.

Það er ánægjulegt þegar starfsmenn opinberra stofnana eins og blindrabókasafnsins og Þekkingarmiðstöðvarinnar hafa metnað til þess að hrinda í framkvæmd jafnsjálfsögðum úrbótum og niðurhali bóka og sjálfvirkri prentun með blindraletri. Nú þyrftu þessar stofnanir og fleiri aðilar að sameinast um að endurbæta þá talgervla sem fyrir eru á íslensku eða búa til nyjan talgervil. Þá tel ég ekki úr vegi að reynt verði til hlítar að fá afnot af elsta talgervlinum sem sennilega hefur verið einna best heppnaður þeirra þriggja sem gerðir hafa verið fyrir íslenska tungu.